چکیده
پوسیدگی زودرس دندانهای شیری (Early Childhood Caries یا ECC) یکی از شایعترین بیماریهای مزمن دوران کودکی است که به تخریب سریع و پیشرونده دندانهای شیری، معمولاً از سنین بسیار پایین، اطلاق میشود. این عارضه، که به نامهایی مانند «پوسیدگی ناشی از شیشه شیر» نیز شناخته میشود، نهتنها باعث درد و عفونت میشود، بلکه میتواند تأثیرات منفی جدی بر تغذیه، رشد، گفتار و حتی سلامت دندانهای دائمی آینده کودک داشته باشد. این مقاله به بررسی جامع علل، علائم، روشهای پیشگیری و درمانهای نوین این مشکل میپردازد
پوسیدگی زودرس دندانهای شیری (ECC) به وجود یک یا چند دندان پوسیده (حفره دار)، از دست رفته (به دلیل پوسیدگی) یا پر شده در کودکان زیر ۶ سال گفته میشود. در شکل شدید آن (Severe ECC)، این پوسیدگی در کودکان زیر ۳ سال نیز مشاهده میشود.
اهمیت توجه به این موضوع از آنجا ناشی میشود که دندانهای شیری نقش بسیار مهمی در جویدن غذا، تکلم صحیح، حفظ فضای لازم برای رویش دندانهای دائمی و زیبایی کودک دارند. بیتوجهی به پوسیدگی زودرس میتواند به عوارضی مانند آبسه دندان، درد مزمن، مشکلات تغذیهای و کاهش اعتماد به نفس کودک منجر شود.
پوسیدگی دندان نتیجه تعامل پیچیدهای بین باکتریهای دهان، قندهای دریافتی، مقاومت دندان و زمان است. علل اصلی عبارتند از:
مصرف مکرر مواد قندی: باکتریهای پوسیدگیزا (عمدتاً استرپتوکوک موتانس) از قندها تغذیه کرده و اسید تولید میکنند که مینای دندان را حل میکند.
عادات نادرست شیردهی: به خواب بردن کودک با شیشه حاوی شیر، شیر خشک، آبمیوه یا هر مایع قندی دیگر. در طول شب، ترشح بزاق کاهش مییابد و قندها برای ساعتها روی دندانها باقی میمانند.
تغذیه شبانه طولانیمدت با شیر مادر: اگر پس از رویش دندانها و بهویژه در شب، پس از شیرخوردن بهداشت دهان رعایت نشود.
مصرف میانوعدههای چسبنده و شیرین مانند بیسکویت، کیک و پاستیل.
شروع دیر هنگام بهداشت دهان: عدم تمیز کردن لثه و دندانها از زمان رویش اولین دندان.
مسواک زدن نادرست یا ناکافی: وابستگی کودک به والدین برای مسواک زدن صحیح تا حدود ۷-۸ سالگی.
عدم استفاده از خمیردندان حاوی فلوراید به میزان مناسب.
ضعف مینای دندان: برخی کودکان به دلایل ژنتیکی یا مشکلات دوران بارداری، مینای ضعیفتری دارند.
کمبود فلوراید: فلوراید مهمترین عامل تقویت مینا و بازسازی ضایعات اولیه است.
سابقه خانوادگی پوسیدگی: این میتواند نشاندهنده انتقال باکتریهای مضر از دهان والدین به کودک (مثلاً از طریق قاشق مشترک) یا عادات غذایی و بهداشتی مشترک باشد.
| مرحله | علائم ظاهری | توضیحات و اقدام |
|---|---|---|
| مرحله اول (دمینرالیزاسیون) | لکههای سفید گچی روی سطح دندان، بهخصوص در نزدیکی لثه. | این لکهها نشاندهنده خروج مواد معدنی از مینا هستند. در این مرحله پوسیدگی قابل بازگشت است با بهبود بهداشت، رژیم غذایی و استفاده از فلوراید. |
| مرحله دوم (پوسیدگی پیشرفته) | تغییر رنگ به زرد، قهوهای یا سیاه. ایجاد حفره یا سوراخ در دندان. | پوسیدگی از مینا گذشته و به عاج دندان رسیده است. معمولاً حساسیت به شیرینی، سرما یا گرما وجود دارد. نیاز به درمان ترمیمی توسط دندانپزشک دارد. |
| مرحله سوم (درگیری عصب) | درد خودبهخود، خصوصاً شبها. تورم یا جوش روی لثه. ممکن است کودک از درد هنگام جویدن شکایت کند. | پوسیدگی به پالپ (عصب) دندان رسیده و باعث عفونت شده است. نیاز به درمان ریشه (عصبکشی) یا کشیدن دندان دارد. |
| مرحله چهارم (عوارض) | آبسه دندان، تورم شدید صورت، تب و بیقراری. | عفونت گسترش یافته و یک وضعیت اورژانسی پزشکی-دندانی ایجاد کرده است. |
تمیز کردن دهان از بدو تولد: پیش از رویش دندانها، لثهها را با گاز استریل مرطوب تمیز کنید.
مسواک زدن: از رویش اولین دندان، دو بار در روز با مسواک نرم و خمیردندان حاوی فلوراید مسواک بزنید.
مقدار خمیردندان: برای کودکان زیر ۳ سال به اندازهی دانه برنج و برای کودکان ۳ تا ۶ سال به اندازهی یک نخود.
نظارت والدین: تا حدود ۸ سالگی، والدین باید بر مسواک زدن کودک نظارت داشته و در پایان، خودشان دندانهای او را مجدداً مسواک بزنند.
محدود کردن دفعات مصرف قند: مهمتر از مقدار قند، تعداد دفعات تماس دندان با آن است.
حذف شیشه شیر شبانه: پس از شیرخوردن آخر شب، دندانها تمیز شوند. پس از یک سالگی، شبها فقط آب در شیشه داده شود.
انتقال به لیوان: از حدود ۱۲ ماهگی، کمکمقدار استفاده از لیوان را شروع کنید.
میانوعدههای سالم: میوه، سبزی، پنیر و مغزهای بدون نمک جایگزین تنقلات شیرین شوند.
اولین ویزیت دندانپزشکی: با رویش اولین دندان یا حداکثر تا یک سالگی.
معاینات منظم: هر ۶ ماه یکبار برای معاینه و دریافت راهنماییهای پیشگیرانه.
کاربرد فلوراید تراپی: استفاده از ژل یا وارنیش فلوراید با غلظت بالا در مطب برای تقویت دندانها.
فیشور سیلانت: پر کردن شیارهای عمیق دندانهای آسیا با مواد مخصوص برای جلوگیری از گیر غذا و پوسیدگی.
کاربرد وارنیش فلوراید: برای توقف یا کند کردن پیشرفت پوسیدگی در مراحل بسیار اولیه (لکههای سفید).
کاربرد نقرهدیآمین فلوراید (SDF): این ماده دارویی، پیشرفت پوسیدگی را به سرعت متوقف میکند و باعث سفت شدن بافت پوسیده میشود. نقطه ضعف آن ایجاد رنگدانه سیاه دائمی روی ناحیه مورداستفاده است. این روشی ساده، سریع و مؤثر برای کنترل پوسیدگی در کودکان کمسن یا ناتوان است.
ترمیم با مواد همرنگ دندان (کامپوزیت): برای پوسیدگیهای کوچک تا متوسط.
روکش دندان شیری (استیل ضدزنگ): برای دندانهایی که ساختار زیادی را از دست دادهاند و پرکردگی معمولی دوام نخواهد داشت.
درمان ریشه (پالپوتومی/پالپکتومی): زمانی که پوسیدگی به عصب دندان رسیده اما ریشه هنوز سالم است.
کشیدن دندان: در مواردی که دندان غیرقابل ترمیم باشد. حفظ فضای دندان کشیده شده با استفاده از فضا نگهدار (اسپیس منتیزر) برای جلوگیری از جابهجایی دندانهای مجاور و مشکلات ارتودنسی آینده حیاتی است.
آیا پوسیدگی دندان شیری واقعاً بر دندان دائمی اثر میگذارد؟
بله. عفونت شدید دندان شیری میتواند به جوانه دندان دائمی زیرین آسیب بزند و باعث ایجاد لکههای سفید یا قهوهای (هیپوپلازی) یا حتی بدشکلی در آن شود. همچنین کشیدن زودهنگام دندان شیری میتواند باعث کمبود فضا و بههمریختگی دندانهای دائمی شود.
آیا شیر مادر باعث پوسیدگی میشود؟
شیر مادر بهتنهایی پوسیدگیزا نیست. اما ترکیب شیر مادر + مصرف مکرر و طولانیمدت در شب + عدم رعایت بهداشت دهان میتواند خطر پوسیدگی را افزایش دهد. پس از شیردهی شبانه، تمیز کردن دندانها توصیه میشود.
اگر کودک از دندانپزشک بترسد، چه کار کنیم؟
از مطبهای دندانپزشکی اطفال استفاده کنید که محیطی دوستانه و بازیمحور دارند. بهطور مثبت در مورد دندانپزشک صحبت کنید و از به کار بردن کلمات ترسناک بپرهیزید. کتابها یا انیمیشنهای مرتبط را با هم ببینید.
آمریکا (SDF) چیست و آیا ایمن است؟
SDF یک محلول حاوی نقره و فلوراید است که در سطح جهانی برای توقف پوسیدگی در کودکان تأیید شده است. استفاده آن سریع، بدون درد و بسیار مؤثر است. عارضه اصلی آن رنگ سیاه دائمی روی ناحیه پوسیده است. برای دندانهای جلویی که در معرض دید هستند معمولاً توصیه نمیشود مگر اینکه ضرورت داشته باشد.
پوسیدگی زودرس دندانهای شیری یک بیماری قابل پیشگیری است. کلید موفقیت، آغاز مراقبتها از نخستین روزهای زندگی کودک است. ترکیب بهداشت دهان دقیق و منظم (با نظارت مستقیم والدین)، تنظیم عادات غذایی سالم (بهویژه حذف شیشه شیر شبانه)، استفاده از فلوراید و مراجعه منظم به دندانپزشک اطفال از سن یک سالگی، میتواند کودکان را در داشتن دندانهای شیری سالم و پایهای محکم برای دندانهای دائمی آینده یاری کند. به یاد داشته باشید که سلامت دهان و دندان، بخشی جداییناپذیر از سلامت کلی و کیفیت زندگی کودک شماست.
"*"فیلدهای ضروری را نشان می دهد
